Kırmızı kan hücreleri, vücudumuzdaki akciğerde bulunan temizlenmiş oksijenli kanı vücudumuzdaki diğer organlara taşıyarak diğer dokulardaki karbondioksitin akciğere geri dönmesini sağlar. Dokuların oksijenlenmesi, sağlıklı yaşamamızın temelidir. Kırımızı kan hücreleri rengini hemoglobin (hem+demir) dediğimiz protein yapısıyla rengini alır. Kırmızı kan hücresinin laboratuvarda ölçümü hemoglobin üzerinden yapılır. Bu değerin düşük olması “anemi” olarak tanımlanır. Erişkin erkeklerde 13 mg/dsl, erişkin kadınlarda ise 12mg/dsl’nin altındaki hemoglobin değerine anemi denir. Dolayısıyla, dokudaki kan hücresi sayısı azaldığında oksijenlenme de azalacaktır. Buna bağlı olarak da kişilerde oksijen değerinin düşüklüğüne bağlı belirtiler ortaya çıkacaktır.
Kişilerde kan eksikliği durumunda solukluk, halsizlik, yorgunluk, tırnak kırılmaları, tırnakta çizgilenmeler, tırnakta çökmeler, çarpıntı, doğum lekesi olarak söylenen derideki kahverengi lekeler, saç kırılmaları, saç dökülmesi, toprak yeme isteği, buz, kül yeme isteği gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Kan hücresi azlığında da organlarımızda değişiklik olur. Karaciğer ve dalak büyür. Uzun süreli anemilerde kalp, dokulara oksijen sağlamak için kendi kas kütlesini artırabilir veya iç boşluğunu büyütebilir.
Aneminin ortaya çıkış sebepleri çok farklıdır. Genetik olarak ortaya çıkabilmektedir. Ailesel kan düşüklükleri görülebilir. Bunların çeşitli sınıflamaları hücre enzim yapılarına, şekillerine, vitamin eksikliklerine göre yapılabilir. Çocukluk yaşı hastalıkları olarak da geçer. Hemoglobin düşüklüğü, talesemiler ve enzim bozukluklarının hücrenin boyutlarına göre sınıflandırmaları yapılabilir.
Erişkin yaş anemilerin en sık sebebi demir eksikliğidir. Bunun yanında B12, folik asit, beslenme yetersizliklerine bağlı diğer vitaminlerde B1 vitaminleri gibi eksiklikler olabilir. Diğer sebepler arasında hızlı ortaya çıkan anemi sebeplerini sayacak olursak; geniş yüzey yanıklar, travmalar, çarpmalar, kanamalar ve damar içi kan hücresi yıkımları sayılabilir. Kronik hastalıklarda anemiye sebep olanlar arasında böbrek yetmezliği, karaciğer yetmezliği, hipotiroidi gibi sistemik hastalıklar en bilinenleridir. Ayrıca kronik enfeksiyon hastalıkları, tümöral (kanserler), kas iskelet sistemi (bağ doku hastalıkları), hepatit B, bakteriyel enfeksiyon dediğimiz çeşitli enfeksiyonlar, en çok bilinen hepatit B ve hepatit C gibi hastalıklarda kırmızı küre hücre sayımızda azalmalar görülür.
Kanımızdaki hücre yıkımı fazla olduğu hastalık durumları vardır. Biz bunlara “hemolitik anemi” deriz. Bu gibi durumlarda da kan düşüklüğü görülür. Kan düşüklüğü ani gelişirse “akut” diyoruz, uzun süreli gelişirse “kronik” diyoruz. Kan düşüklüğünün kronik varlığında altta yatan özellikle böbrek yetmezliği, kalp yetmezliği ileri evrede tümöral kanser hastalıkları, kronik karaciğer hastalığı, kortizon kullanılan bağ doku hastalıkları gibi ilaçların zorunlu olduğu durumlar ya da kalp ameliyatlarına bağlı kapak hastalıkları olan kişilerde anemi sık görülür.
İlaç kullanımına bağlı toksit sebeplerden de anemi görülebilir. Akut hızlı gelişen anemilere yol açabileceğinden dolayı, bu kişilerin kullanabilecekleri ilaçlara bağlı olarak da düzenli ilaç aldıkları için uzun süreli aç ya da susuz kalmaları doğru değildir. Dolayısıyla, bu özellikleri bulunan insanların oruç tutması da uygun değildir. Bunun dışında, sindirim sistemi hastalıkları, kanamaları daha çok kronik ilaç kullanan insanlar ya da cerrahi müdahale geçirmiş kişilerin de uzun süre aç ve susuz kalması uygun değildir. Böbrek hastalarında su içmek tedavinin bir parçasıdır ve hayati taşımaktadır. Dolayısıyla, anemi ile birlikte olan bu hastalıkları olanların da oruç tutması uygun değildir. Bir diğer anemi sebebi olan kemik iliğini ilgilendiren kanser hastalıklarında da düzenli tedavi gerekmektedir. Bu hasta grubunun da oruç tutması uygun değildir.
Bir anemi hastasının oruç tutup tutamayacağı, biz hekimlerin kişinin içinde bulunduğu hastalıktan dolayı karar vermemizi gerektiren bir durumdur. Yani anemisi hafif düzeyde olan bir kişinin altta yatan hastalığı (karaciğer/böbrek yetmezliği, kalp-sindirim hastalıkları, kemik iliği hastalıkları) kronik olan bu durumlarda oruç tutamamasını anemiden ziyade anemiye sebep olan hastalıklar belirlemektedir. Örneğin, “Kan hastalığı olan kişinin anemisi var ama oruç tutması doğru değildir” diyemeyiz. Demir eksikliği anemisi olan kişiler genellikle uzun süreli anemidir. Demir eksikliği anemisi olan bireylerin oruç tutmasında bir sakınca yoktur. Ancak altta yatan, anemiyi oluşturan sebep uzun süre aç ve susuz kalmamızı belirleyen en önemli nedendir. İçinde bulunduğu özel durum, oruç tutmayı belirleyici en önemli nedendir. Bu yüzden kişilerin kan düşüklüğü olduğunda hekimlerine başvurarak oruç tutup tutamayacağını öğrenmeleri en mantıklı yoldur.
Yazar:
Dr. Mesut Şahin
Şunlara da göz atın;