Kompartman fasya dediğimiz bağ dokusu ile çevrili kas/kaslar veya organlara verilen isimdir. Kompartman dediğimiz alanda çeşitli nedenlerle basıncın artması sonucunda, bu bölme içindeki dokuların (kas, damar, sinir) basınç altında kalmasına ise kompartman sendromu denir. Etkilenen dokularda gelişen hipoperfüzyon yani yetersiz kanlanma ve beslenmenin bozulması patogenezde temel unsurdur. Kompartman sendromu travma dışı nedenlere bağlı olarak da görülebilse de en sık olarak deprem, bina çökmesi, bomba patlaması ve maden kazaları gibi travmatik nedenlerle karşımıza çıkar. Hücresel fonksiyonlar bozulur, ATP üretimi azalır ve nekroz sonucu dokular ölmeye başlar.
Direkt travmaya bağlı akut kompartman sendromu gelişirken bazen yoğun egzersiz sonucu da kronik kompartman sendromu karşımıza çıkabilir. Kompartman sendromu en sık bacak ve önkol bölgesinde meydana gelmekte ve derin kaslar her zaman daha çok etkilenmektedir.
Crush injuri dediğimiz ezilmeye bağlı yaralanmalar, kırıklar, yanıklar, kompartman içi kanamalar, kompartman içi enfeksiyonlar ve aşırı egzersiz sayılabilir. Hepsinde de yukarıda belirttiğimiz gibi o
bölgede kanlanmanın bozulması yetersiz oksijenizasyona yol açmakta sonuçta ödem ve devamında fonksiyon kaybı dokuların ölümüyle sonuçlanmaktadır. Kompartman sendromu genellikle travmayı takiben ilk 24 saat içinde gelişir ancak bu süre birkaç günü de bulabilir. Ancak oksijenizasyonun bozulduğu ve ödemin başladığı erken safhada dokulardaki kanlanma düzeltilebilirse iyileşme oluşur. Bu nedenle olayın başladığı andan sonra ilk 6-8 saat çok önemlidir. Kas kütlesi daha yoğun olduğu için 35 yaş altında gelişme riski daha yüksektir, erkeklerde kadınlardan 8-10 kat daha sık görülür.
Dokulardaki hücre içi elemanların (kreatin, miyoglobin, potasyum..) aşırı yıkımı ve hücre dışına sızması ve ayrıca oluşan ödem nedeniyle dolaşımdaki sıvının azalması (hipovolemi) akut böbrek yetmezliğine neden olabilir. Bu nedenle herhangi bir ekstremiteye ulaşıldığı anda damar yolu açılarak hemen sıvı infüzyonuna başlanmalıdır. Sıvı infüzyonuna özellikle yaralı sıkıştığı yerden çıkmadan erken başlanırsa böbrek yetmezliği engellenebilir.
Klasik 5P bulgusu mevcuttur.
Kompartman sendromunun tedavisinde elevasyon yani etkilenen bölgenin yukarı kaldırılması, yükseltilmesi ilk yapılması gereken uygulamalardan birisidir, hastanın böbrek ve hayati organlarını korumak ve dolaşımı düzenlemek için damar yolu açılıp sıvı tedavisine ve oksijenizasyonu arttırmak için oksijen tedavisine başlamak yaralı daha çıkarılmadan başlanması hayati öneme sahiptir. Hastaya tetanoz, enfeksiyon profilaksisi ve ağrının kesilmesi için analjezik uygulaması gecikmeden yapılmalıdır.
Kompartman içi basınç yüksekliğinden şüphe edilen tüm vakalarda tek etkin tedavi fasyotomidir. Fasyotomi kompartmanları saran fasiya tabakasının bir tarafından kesilerek açılması ve böylece kompartman içi artmış basıncın azaltılması işlemidir. Ekstremitenin kurtarılması için hayati öneme sahiptir ayrıca gerekli vakalarda devamında hiperbarik oksijen tedavisinin uygulanmasının önemli olduğu gösterilmiştir.
Yazar:
Özel Acıbadem Bodrum Hastanesi İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Caner Çam
acibadem.com.tr/doktor/caner-cam
Şunlara da göz atın;