Crush, kelime olarak ezme, ezilme, baskıya maruz kalma ve sıkışma anlamına gelir. Crush sendromu ise, travmaların yol açtığı kas ölümüne bağlı olarak gelişen belirti ve bulguları içerir. Ülkemizde meydana gelen depremin ardından enkaz altından çıkarılan kişilerde ölüm ve böbrek yetmezliğinin en önemli sebeplerinden biri de, crush sendromudur. Genelde travmanın sonlanmasından sonra görülür. Uzun süre basınca maruz kalan ve hareket edememe sebebiyle ölen kaslarda oluşan toksik maddeler, kan dolaşımına karıştıktan sonra crush sendromu gerçekleşir. Bu yüzden enkaz altından çıkarılan hastalar, ilk 12 saatte mutlaka tıbbi desteğe ulaştırılmalıdır.
Vücut kütlesinin yaklaşık %40'ını kaslar oluşturur. Kemiklerin üzerine yerleşen kaslar, aslında travmaya oldukça açık bir durumdadır. Deprem gibi doğal afetlerde, en sık zedelenen yapılar genelde kaslardır. Kasların yıkılması sonucunda miyoglobin gibi böbrekler için toksik maddeler kan dolaşımına karışır. Bu süreçte uzun süre susuz kalmak, azalan idrar miktarına bağlı olarak toksik maddelerin kandan yeterince hızlı temizlenememesine neden olur. Toksik maddelerin böbrekteki kanallarda çökmesi sonucunda ise ani böbrek yetmezliği durumu görülür.
İdrarla atılan kas yıkım ürün miyoglobine bağlı olarak, idrar renginde koyulaşma da görülebilir.
Uzun emekler sonucu enkazdan kurtarılan afetzedeler, crush sendromu sebebiyle hastaneye ulaştıktan sonra hayatını kaybedebilir. Bu yüzden hastalar ilk 12 saat mutlaka değerlendirilmelidir. Bu sendrom, travma sonrası tüm yaşamsal fonksiyonları normal olan ve majör organ yaralanması tespit edilmeyen hastalarda bile görülebilir. Uygun şekilde tedavi edilmesi halinde bile gelişebilen böbrek yetmezliği ve kardiyak ritim bozukluklarına bağlı olarak ölümler meydana gelebilir. Ölümün yanı sıra böbrek yetmezliği ve diyaliz ihtiyacına da gereksinim duyulabilir.
Enkaz altından çıkarılan hastalar, Crush sendromuna karşı değerlendirilmelidir. Böbreklerin korunması için, uygun sıvı desteği yapılmalı, mümkünse bu destek damar yolundan yapılmalıdır. Damar yolunun mümkün olmadığı hallerde, ağız yoluyla da destek sağlanabilir. Hastalar, ilk 12 saat içinde sağlık kuruluşuna ulaştırılmalıdır. Uzun süre baskıya bağlı olarak oluşabilecek kompartman sendromu açısından da değerlendirme yapılmalıdır. Gerekli hallerde acil diyaliz ve etkilenen vücut uzuvlarının ampüte edilmesi gerekebilir.
Crush sendromu, özellikle enkazdan çıkarılan hastalık için son derece kritik bir problemdir. Meydana gelen kas ölümünün şiddetine bağlı olarak, tüm tedavilere rağmen böbrek yetmezliği ve ölümle sonuçlanabilir.
Yazar:
Prof. Dr. Fatih Altunrende
instagram.com/prof.dr.fatihaltunrende
Şunlara da göz atın;