Balık beslenmenizde mutlaka olması gereken, zengin omega 3 kaynağı bir besindir. Haftada en az 2 gün mevsiminde ve taze balık tüketilmesi sağlıklı beslenmede önemlidir. Balık zehirlenmeleri günlük yaşantımızda çok karşılaştığımız bir durum olmasa da tüketiminde dikkatli olmamamız gereken bir besindir. Acıbadem Dr. Şinasi Can (Kadıköy) Hastanesi Beslenme ve Diyet Uzmanı Tuba Sungur balık zehirlenmesi ile ilgili merak edilen soruları yanıtladı.

Balık Zehirlenmesi Neden Olur?

Can şunları söylüyor: Balıkların uygun koşullarda saklanmaması, iyi pişirilmemesi veya iyi temizlenmemesi sonucu gelişen enfeksiyonlara bağlı zehirlenmeler gerçekleşebilir. Balık zehirlenmesinin 3 çeşidi vardır. Ciguatera, Skombroid ve Puffer balık zehirlenmesi.

Balık Zehirlenmesi Türleri

1. Ciguatera balık zehirlenmesi: Tropikal ve suntropikal bölgelerde yaşayan mercan kaya balıklarının tüketilmesi sonucu görülen bir zehirlenmedir. Dünyada her yıl çok fazla sayıda insan bu zehirlenmeden etkilenmektedir. Ciguatera zehirlenmesine yol açan balıklar arasında ilk sırada İspanyol uskumrusu bulunur. En tehlikeli tür ise barakudadır. Bunların yanı sıra kırmızı levrek, çotira, lipsoz, iskorpit, murana, hani balığı, akya balığı, papağan balığı ve doktor balığı da ciguatera zehirlenmesine yol açan balıklardandır. Bu zehirlenmeye balıkta bulunan toksinler neden olur. Bu toksinler pişirme, dondurma ve aside karşı direçlidir. Toksin balıkta herhangi bir değişikliğe neden olmadığı için toksinli balık fark edilmeden tüketilir. Ciguatera balık zehirlenmesinin semptomları toksin içeren balığın tüketilmesinden 15 dakika sonra başlar, 4 ile 6 saat içinde ciddileşir. Yaklaşık 1-2 gün sürer ve genellikle 2-5 gün içinde düzelir. Ölüm oranı düşüktür.  Genellikle %0.1 den azdır.
2. Skombroid zehirlenmesi (histamin zehirlenmesi): Ciguatera zehirlenmesinden daha sık görülmektedir. Balıkların sıcak bölgelerde yakalanması ve uygun şekilde soğutulmaması, balıkta bakterilerin üremesine ve balığın kas dokusunda bulunan histidin adı verilen kimyasalın, enzimler aracılığıyla histamine çevrilmesine bağlı olarak gelişir. Bu balığın tüketilmesi scombroid yani histamin zehirlenmesine yol açar. Scombroidea ailesine ait tuna, uskumru, orkinos ve palamut gibi balıklar ile daha az olarak da scombroidea ailesine ait olmayan lüfer, ringa balığı, hamsi, sardalya ve mahi-mahi gibi balıklar scombroid zehirlenmesine yol açan balıklardır.  Skombroid balık zehirlenmesinde bulgular diğer birçok gıda zehirlenmesinden daha kısa sürede ortaya çıkar. Histamin içeren balığın tüketilmesinden birkaç dakika ile 2 saatlik süre içinde gelişir.  Bulgular  genellikle 4-6 saat maksimum 12 saat içinde düzelir. Nadiren ölümcüldür. Scombroid zehirlenmesi geçirilmesi, kişinin balık alerjisi olduğu anlamına gelmez. Tanı, zehirlenmeye neden olan balıkta histamin tespiti ile doğrulanır. Şiddetli zehirlenmeler antihistaminik (histaminin etkisini önleyen) ilaçlarla tedavi edilir. Bunun dışında zehirlenmenin bulgusu olan ishal ve kusma şiddetliyse, bunun yarattığı sıvı ve elektrolit eksikliğini gidermek için de bir hekime başvurulmalıdır.
3. Puffer balık zehirlenmesi ise; Pasifik okyanusunda yaşayan Puffer balığı ya da kirpi balığı, balon balığı ve güneş balığının tüketilmesi sonucu ortaya çıkan bir zehirlenme türüdür. Zehirlenmeye tetradotoksin adı verilen toksin neden olduğu için tetradon balık zehirlenmesi de denilmektedir. En tehlikeli balık zehirlenmesidir. Ölüm oranı %50’dir. Balığı tükettikten sonra yaklaşık 20 dakika içinde görülür.

Balık Zehirlenmesi Belirtileri Nelerdir?

1. Ciguatera zehirlenmesi ve scombroid zehirlenmesinde belirtiler hemen hemen benzerdir.
2. Belirtiler yüzde kızarıklıklık, dilde ve ağız çevresinde karıncalanma, uyuşukluk ve yanma hissi şeklinde başlar. Karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal ve baş dönmesi, baygınlık, döküntü şikayetleri görülür.
3. Ciddi olgularda gözde bulanıklık, dilde şişme, kalp ritminde düzensizlik, nabız düşüklüğü veya çarpıntı ile solunum güçlüğü ve nadiren de olsa ölüm gelişebilir.
4. Puffer zehirlenmesindeki semptomlar ise, dil ve ağızda uyuşma, bulantı, kusma, karın ağrısı, baş ağrısı, yüz, kol ve bacaklarda felç görülür.
5. Solunum güçlüğü, konuşma güçlüğü kalp ritminde bozulmalar ve son aşamada 4-6 saat içinde ölüm gerçekleşir.

Zehirlenmemek İçin Ne Yapmalıyız?

Ciguatera zehirlenmesinden kaçınmak için, genellikle zehri taşıyan balıkları tüketmemek gerekir. Buna amberjack, orfoz, snapper, mersin balığı, kral uskumru, barrakuda ve müren balığı dahildir. Zehir balığın iç organlarında daha yoğundur, bu nedenle balığın o kısımlarını asla yememelisiniz. Scombroid zehirlenmesini önlemek için; histamin oluşumunu önlemek gerekir. Bunun için balıklar yakalandıktan sonra mümkün olan en kısa sürede soğutulmalı ve uygun şekilde saklanmalıdır. Ton balığı, sardalye, uskumru, mahi mahi veya hamsi gibi balıkları yerken özellikle dikkatli olmak gerekir. Puffer zehirlenmesinden kaçınmak için ise bu balıkları tüketmemek gerekir.

Balık ve Yoğurt Zehirler Mi?

Balık yanında yoğurt veya süt ürünü tüketildiğinde zehirlenmeye yol açacağı bilgisi toplumumuzda doğru zannedilen bir yanlıştır. Balıkla beraber yoğurt veya süt ürünü tüketilmesi değil, balığın taze olmaması, toksin içermesi, hijyenik ortamlarda ve yeterince pişirilmemiş olması, uygun koşullarda saklanmaması zehirlenmeye neden olan faktördür.

Balık Zehirlenmesi Nasıl Önlenir?

1. Balık zehirlenmeleriyle karşılaşmamak için, alınan balığın uygun koşullarda saklanmasına çok dikkat edilmesi gerekir.
2. Taze balıklar satın alındıktan sonra hemen temizlenmeli ve en az 2 saat soğukta saklanmalıdır.
3. Çiğ balık 4°C veya daha düşük sıcaklıktaki bir buzdolabında veya -18°C sıcaklıktaki bir dondurucuda saklanmalıdır.
4. Soğutulmuş çiğ balıklar buzdolabında 2 güne kadar dayanabilirken, dondurulduğunda 3 aya kadar dayanabilir.
5. Balık satın alırken dikkat etmeniz gereken noktalar; taze balıkta hoş olmayan, ekşi veya amonyak benzeri bir koku yoktur.
6. Eti sağlam olmalı ve cilt yüzeyi parlak görünmelidir. Hafifçe bastırıldığında et geri dönmelidir. Balıkların gözleri açık olmalıdır.
7. Bulanık gözlü balıklardan kaçının, çünkü bu bozulma belirtilerinin bir parçasıdır. Solungaçlar hala parlak kırmızı renkte olmalıdır.

Yazar:

Beslenme ve Diyet Uzmanı Tuba Sungur

instagram.com/diyetisyentubasungur

Şunlara da göz atın;

1. Değişik balık yemekleri
2. Balık pişirme yöntemleri
3. Balık nasıl temizlenir?
4. Balık nasıl marine edilir?
5. Cıva içeren balıklar